Gdy kupujemy nieruchomość, może okazać się, że nie mamy do niej bezpośredniego dostępu z drogi publicznej, ponieważ otaczają ją inne działki. Czy w takiej sytuacji wolno nam przejeżdżać przez cudzą posiadłość, żeby dostać się do swojej? Aby móc przechodzić przez działkę sąsiada czy korzystać z urządzeń, które doprowadzają do niej media, konieczne będzie ustanowienie służebności. Na czym ona polega i jak ją uzyskać, wyjaśniamy w dalszej części poradnika. Co to jest służebność gruntowa? To rodzaj prawa rzeczowego określonego w art. 285 § 1. i 2. Kodeksu cywilnego. Służebność gruntowa definiowana jest jako obciążenie jednej nieruchomości na rzecz właściciela drugiej nieruchomości (władnącej) prawem, którego treść: upoważnia właściciela nieruchomości władnącej do korzystania z nieruchomości obciążonej w określonym zakresie, ogranicza działania właściciela nieruchomości obciążonej, których może się on w stosunku do niej podejmować, zabrania właścicielowi nieruchomości obciążonej dokonywania określonych czynności względem nieruchomości władnącej, które przysługują mu na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu nieruchomości. Innymi słowy, służebność gruntowa to prawo, którego celem jest jedynie zwiększenie użyteczności jednej nieruchomości lub jej określonej części na rzecz drugiej. Dzięki temu właściciel nieruchomości władnącej ma możliwość dokonywania pewnych działań w stosunku do nieruchomości obciążonej, pomimo tego, że nie należy ona do niego. Przy służebności gruntowej mamy do czynienia z jej odmianą bierną i czynną. Pierwszą określa się działania, jakich nie może podejmować się właściciel nieruchomości obciążonej, które mogłyby utrudnić korzystanie z nieruchomości władnącej. Z kolei czynna służebność gruntowa dotyczy korzystania z działki obciążonej przez osobę władnącą. Przykłady służebności gruntowej Wśród działań, do jakich upoważnia nas przyznana służebność gruntowa, możemy wymienić dojazd przez posesję sąsiada do naszej nieruchomości (służebność drogi koniecznej), parkowanie samochodu na terenie cudzej nieruchomości, korzystanie z sąsiedniej studni, ograniczenie wysokości zabudowy na terenie nieruchomości obciążonej, opieranie muru o mur sąsiada, otwieranie okna, które wychodzi na nieruchomość obciążoną. Ustanowienie służebności gruntowej Ustanowienie służebności gruntowej jest możliwe pod warunkiem, że przyznanie jej nie będzie wiązało się z utrudnieniami w korzystaniu z nieruchomości obciążonej przez jej właściciela. Do ustanowienia służebności gruntowej może dojść w drodze: umowy zawieranej między właścicielami nieruchomości, decyzji administracyjnej, orzeczenia sądu, ugody sądowej, zasiedzenia. Kiedy wygasa służebność gruntowa Do wygaśnięcia służebności gruntowej dochodzi wtedy, gdy: właściciel nieruchomości władnącej dobrowolnie zrzeka się prawa do korzystania z cudzej nieruchomości, o czym mówi art. 246 Kodeksu cywilnego, w ciągu 10 lat od przyznania służebności gruntowej właściciel nieruchomości władnącej nie skorzysta z przysługujących mu praw, dojdzie do tzw. konfuzji - w momencie, kiedy właściciel nieruchomości obciążonej stanie się właścicielem nieruchomości władnącej, i odwrotnie, upływa termin przyznania służebności gruntowej określony w umowie. Zniesienie służebności gruntowej Różnica między wygaśnięciem a zniesieniem służebności gruntowej polega na tym, że w drugim przypadku mamy do czynienia z brakiem porozumienia między stronami, tzn. właściciel nieruchomości władnącej nie zgadza się na zrzeczenie swoich praw. Wtedy konieczne jest skierowanie sprawy do sądu. Zniesienia służebności gruntowej może żądać właściciel nieruchomości obciążonej. W zależności od sytuacji do anulowania służebności może dojść za wynagrodzeniem lub bez niego. Jeśli zastosowane obciążenie nieruchomości jest szczególnie uciążliwe dla jej właściciela oraz przyznana służebność gruntowa nie jest niezbędna właścicielowi nieruchomości władnącej do jej prawidłowego korzystania, wtedy ma miejsce zniesienie za wynagrodzeniem. Natomiast jeżeli obowiązująca służebność gruntowa nie ma już wpływu na pełne korzystanie z nieruchomości władnącej, właściciel nieruchomości obciążonej może ubiegać się o zniesienie prawa bez konieczności wnoszenia opłat. Czym jest nieodpłatna służebność gruntowa To służebność, za którą nie płacimy wynagrodzenia właścicielowi nieruchomości obciążonej. Różnica między nieodpłatną a odpłatną służebnością gruntową polega na sposobie jej opodatkowania. Jak obliczyć służebność gruntową Do opłat za służebność gruntową zaliczamy wynagrodzenie oraz podatek. Wynagrodzenie za korzystanie z cudzej posesji ustala sąd przy współpracy z biegłym. Na jego wysokość wpływa: charakter nieruchomości ( położenie, rodzaj oraz rozmiar), utrata pożytków, zakres ograniczenia działania w stosunku nieruchomości obciążonej przez jej właściciela, zakres i sposób ingerencji w posesję obciążoną przez osobę uprawnioną, umiejscowienie urządzeń, których dotyczy służebność, możliwe skutki korzystania z nieruchomości przez uprawnionego. Zazwyczaj jego górną granicą jest wartość całej nieruchomości obciążonej. Podatek od służebności gruntowej Ustanowienie służebności zarówno odpłatnej, jak i nieodpłatnej, wiąże się z obowiązkiem płacenia podatku, który obliczany jest w zależności od odmiany służebności. W każdym przypadku osobą zobowiązaną do uiszczania opłat jest właściciel nieruchomości władnącej, które naliczane są od chwili zawiązania umowy. Nieodpłatna służebność Przy formie nieodpłatnej obowiązuje nas podatek od spadków i darowizn. W przypadku służebności terminowej podstawą opodatkowania jest roczna wartość świadczenia, czyli 4% wartości nieruchomości obciążonej, pomnożona przez liczbę lat. Z kolei jeśli przy służebności terminowej roczną wartość nieruchomości mnożymy przez 10. Całkowitą wysokość podatku oblicza się według skali zawartej w art. 15 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Odpłatna służebność Przy tej odmianie podatek oblicza się od czynności cywilnoprawnych. Tutaj podstawą opodatkowania jest łączna wartość świadczeń udzielanych właścicielowi nieruchomości władnącej pomnożony przez liczbę lat, na jaką została zawarta umowa o służebność. W przypadku opcji bezterminowej podatek obliczany jest na podstawie zawartej w oświadczeniu podatnika wysokości świadczeń za 10 lat. Możliwe jest również ich opłacanie w miarę upływu umowy. Dla osoby korzystającej ze służebności korzystniejsza może się okazać jej płatna forma, ponieważ w tym przypadku uprawniony nie płaci podstawy opodatkowania obliczanej bezpośrednio od wartości nieruchomości. Co to jest służebność drogi koniecznej? Zgodnie z art. 145 §. 1. Kodeksu cywilnego służebność drogi koniecznej ustanawiana jest w sytuacji, kiedy właściciel nie ma dostępu do drogi publicznej, która prowadzi do jego nieruchomości lub znajdujących się na jej terenie budynków gospodarskich. Ustanowienie służebności drogi koniecznej Najczęstszym rozwiązaniem jest zawiązanie umowy między stronami w postaci aktu notarialnego. W przypadku braku porozumienia jest możliwość zwrócenia się o rozstrzygnięcie sprawy do sądu. Służebność drogi koniecznej zazwyczaj jest przyznawana za wynagrodzeniem. Warunkami, które są konieczne do ustanowienia służebności drogi koniecznej, są: brak prawnie zagwarantowanego trwałego dostęp do drogi publicznej, wytyczenie drogi koniecznej w sposób umożliwiający uprawnionemu do odpowiedniego korzystania z niej, z jednoczesnym ograniczeniem szkód, które mogą powstać przez jej obecność na działce obciążonej, uwzględnienie interesu społeczno-gospodarczego. Służebność drogi koniecznej możemy nabyć przez zasiedzenie - czyli w sytuacji, kiedy korzystamy z trwałego i widocznego urządzenia, np. mostu. Opłaty za służebność drogi koniecznej Wynagrodzenie za prawo do korzystania z drogi koniecznej należy się właścicielowi nieruchomości, przez którą będzie ona przebiegać. Wlicza się w nie wysokość możliwych szkód oraz koszty za utrzymanie drogi. Wysokość wynagrodzenia ustalana jest przez sąd. Służebność drogi a prawa i obowiązki właścicieli Podstawowym obowiązkiem właściciela nieruchomości obciążonej jest udostępnienie przedmiotu, którego dotyczy służebność, w tym wypadku drogi koniecznej. Jednak jeżeli uważa, że nie jest ona niezbędna uprawnionemu do właściwego korzystania z posesji władnącej, ma prawo do wystąpienia o zniesienie służebności. Podobnie może postąpić, kiedy obecność drogi koniecznej jest dla niego szczególnie uciążliwa. Z kolei do obowiązków osoby uprawnionej jest zarówno wykonanie, jak i utrzymanie drogi koniecznej, oraz korzystanie w niej w taki sposób, aby nie powodowało to powstawania szkód nieruchomości, na której droga się znajduje. Czym jest służebność przesyłu? Istotą służebności przesyłu, opisanej w art. 305(1) Kodeksu cywilnego, jest obciążenie nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania, np. gazu, na danej działce, lub który już je posiada i znajdują się one na terenie wskazanej nieruchomości. Dzięki służebności przesyłu przedsiębiorca uprawniony jest do korzystania z cudzej posesji w oznaczonym zakresie, potrzebnym do zapewnienia funkcjonowania jego urządzeń. Ustanowienie służebności przesyłu Służebność przesyłu najczęściej powstaje na podstawie umowy, w postaci aktu notarialnego, zawieranej między właścicielem działki a przedsiębiorcą. Za ustanowienie przesyłu właścicielowi nieruchomości przysługuje wynagrodzenie. Zazwyczaj ma ono charakter miesięcznych wpłat dokonywanych przez przedsiębiorcę. Aby obliczyć wysokość należnej kwoty, najlepiej zwrócić się z pomocą do biegłych, ponieważ ustalanie należności na własną rękę może być kłopotliwe. Ponadto jeśli jesteśmy właścicielami takiej działki, warto brać pod uwagę, że wartość tej ziemi spada przez obecność urządzeń. Jeśli nie dojdzie między stronami do porozumienia w sprawie umowy i wynagrodzenia, sprawę można skierować do sądu. Zasiedzenie służebności przesyłu Przedsiębiorca może nabyć prawo własności danej nieruchomości, jeśli przez okres 20 lat korzystał z niej w dobrej wierze korzystał lub robił to w złej wierze przez lat 30. W takiej sytuacji właściciel nieruchomości traci prawo do odszkodowania. Możemy o nie się ubiegać, jeśli urządzenia zostały postawione bez naszej zgody, co często miało miejsce przed zmianą przepisów - wcześniej wystarczyło jedynie pozwolenie na budowę. Takie odszkodowanie ma formę jednokrotnej wpłaty i jego celem powinno być naprawienie szkód powstałych na skutek bezumownego korzystania z nieruchomości przez przedsiębiorcę. Umowa ustanawiania służebności gruntowej, drogi koniecznej i przesyłu Zawiązanie umowy jest podstawowym sposobem, w jaki możemy nabyć dowolną służebność. W takim wypadku konieczne jest, aby oświadczenie właściciela nieruchomości władnącej zostało sporządzone na piśmie, w postaci aktu notarialnego. Forma deklaracji posiadacza działki obciążonej jest dowolna. W zawieranej między stronami umowie powinny znaleźć się takie elementy, jak: rodzaj służebności, której dotyczy porozumienie, informacje dotyczące nieruchomości obciążonej, informacje o nieruchomości władnącej (służebność gruntowa) lub przedsiębiorcy (służebność przesyłu), określony zakres działań, jakich będzie mogła podejmować się osoba uprawniona w stosunku do nieruchomości obciążonej, zapis określający czy wybrana służebność ma miejsce za wynagrodzeniem czy bez dodatkowych opłat, określenie czy służebność przyznawana jest terminowo (na jak długo) czy bezterminowo. Dodatkowo przyznawaną służebność można wpisać do księgi wieczystej. Co daje takie działanie? Dzięki temu osoba, która kupi od właściciela nieruchomość władnącą będzie chroniona w ramach tzw. rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, o czym mowa w art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Oznacza to, że służebność przysługuje nowemu właścicielowi działki władnącej, nawet jeśli poprzedni posiadacz przez 10 lat nie korzystał ze swojego prawa.

Możliwe jest ustalenie wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogowej w formie świadczenia okresowego. Służebność drogi koniecznej może zostać ustanowiona przez sąd. Ale najczęściej odbywa się to na podstawie umowy i ma związek z dokonywanymi podziałami nieruchomości, gdy trzeba zagwarantować dojazd do działki

Lipiec 10, 2014 Istota służebności drogi koniecznej polega na obciążeniu innej nieruchomości poprzez ustanowienie na niej prawa wkraczania na jej teren w celu uzyskania dostępu do drogi publicznej lub budynków gospodarskich. Owa służebność ustanawiana jest jednak za wynagrodzeniem, które ma poniekąd zrekompensować właścicielowi obciążonej nieruchomości ograniczenie w jej korzystaniu. Od czego zależy jego wysokość? Wobec treści art. 145 sąd ma obowiązek orzec o wynagrodzeniu dla właściciela nieruchomości obciążonej z urzędu. Z drugiej strony może on zrzec się tego wynagrodzenia. W razie jednak wyrażenia tylko braku zgody na zaproponowane przez drugą stronę wynagrodzenie, sąd powinien przeprowadzić odpowiednie postępowanie dowodowe. Wynagrodzenie może mieć charakter świadczenia okresowego i jednorazowego. Gdyby ustawodawca zamierzał wprowadzić tylko jedną z w/w postaci, to niewątpliwie musiałoby to znaleźć wyraz w treści art. 145 Wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej (art. 145 i 146 nie podlega zmianie także wówczas, gdy obowiązek jego zapłaty określony został w formie świadczeń okresowych (III CZP 46/86). Wyjątek Zasada ustanawiania wynagrodzenia za ustanowienie służebności doznaje jednak wyjątku, który został wskazany w orzecznictwie Sądu Najwyższego (III CZP 68/70). Ustanawiając drogę konieczną na podstawie art. 145 sąd w szczególnie uzasadnionych wypadkach, ze względu na niewielki obszar nieruchomości obciążonej i konfigurację obu nieruchomości, może zamiast wynagrodzenia pieniężnego ustanowić służebność gruntową na nieruchomości wnioskodawcy, polegającą na korzystaniu z przygranicznego pasa gruntu tej nieruchomości na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej drogą konieczną, jeżeli odpowiada to interesowi społeczno-gospodarczemu. Wynagrodzenie Kwestię wynagrodzenia w znaczniej mierze wyklarowało orzecznictwo. Przede wszystkim warto wskazać na orzeczenie Sądu Najwyższego (V CSK 491/12), iż ustawodawca w art. 145 § 1 nie nakazał, jak to uczynił w przypadku służebności przesyłu (art. 3052 § 1 aby wynagrodzenie za ustanowienie służebności drogi koniecznej było odpowiednie. Posłużył się słowem wynagrodzenie bez przymiotnika „odpowiednie”. Użycie tego przymiotnika oznacza, że przewidziane wynagrodzenie powinno być ustalane każdorazowo indywidualnie i dostosowane do okoliczności istotnych w danej sprawie. W swoim czasie zastanawiano się, jak ma się kwestia poniesienia szkody do wynagrodzenia za ustanowienie służebności. Przede wszystkim należy wskazać, iż wynagrodzenie ma szerszy zakres aniżeli odszkodowanie. Jednakże powstanie szkody musi być przez sąd brane pod uwagę przy określeniu wysokości wynagrodzenia, choć należy się ono właścicielowi nieruchomości obciążonej także wtedy, gdy żadnej szkody nie poniósł. Owe stanowisko doprecyzował Sąd Najwyższy w orzeczeniu IV CSK 264/09: wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej należy się właścicielowi nieruchomości obciążonej bez względu na poniesienie szkody na skutek ustanowienia służebności i obejmuje wszystkie koszty i nakłady na urządzenie i utrzymanie drogi w zakresie, w jakim uprawniony ze służebności nie ponosi ich bezpośrednio. Wynagrodzenie, o jakim mowa, może także obejmować wyrównanie uszczerbku majątkowego, jaki właściciel nieruchomości obciążonej poniósł na skutek ustanowienia służebności drogowej, jednakże w takim przypadku właściciel nieruchomości obciążonej powinien wykazać, że go poniósł. Warto jednak wskazać nieco inne podejście do obu instytucji. Sąd Najwyższy w orzeczeniu V CSK 3/12 uznał, że wynagrodzenie z art. 145 § 1 jest w istocie – ujmując w uproszczeniu – synonimem odszkodowania, a co za tym idzie, zasądzone przez sąd wynagrodzenie na podstawie tego przepisu nie powinno przenosić wysokości odszkodowania.

Przydatne jest skorzystanie z doświadczeń przyznawania wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej (art. 145 K.c.) oraz służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, co do której zastosowanie ma analogia do art. 145 K.c. Przyznawane wynagrodzenie powinno być jednorazowe, choć w orzecznictwie

wysokość wynagrodzenia za służebność drogi koniecznej